Soms hebben op het eerste oog kleine gebeurtenissen in je leven grote gevolgen. Dat geldt zeker ook voor Bas van der Graaf, opgegroeid en getogen in de gereformeerde bond, een orthodoxe stroming binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Tijdens een bezoek aan New York in 2003 kwam hij in aanraking met de Redeemer Church van Tim Keller. ‘Daar zag ik hoe je kerk kunt zijn midden in zo’n wereldstad. Ik vond het fascinerend en het heeft een diep verlangen in me wakker gemaakt.’

Bijtanken in New York

Met dat verlangen ging hij terug naar Gouda, waar hij als predikant in de St. Janskerk sturing gaf aan een missionair vernieuwingsproces. Voor zijn gevoel was hij net lekker op dreef toen hij in 2006, totaal onverwacht, een beroep kreeg van de Jeruzalemkerk in Amsterdam. ‘Het kwam me absoluut niet uit’, vertelt Bas lachend.

Het was volstrekt onlogisch om weg te gaan

‘Het was volstrekt onlogisch om weg te gaan.’ Het verlangen won het van de twijfel. Wat ook hielp was de samenwerking van de Jeruzalemkerk met Amsterdam in Beweging voor Jezus Christus, het huidige City-to-City Amsterdam, dat op zijn beurt nauwe banden heeft met de Redeemer Church in New York. Regelmatig ging Bas bijtanken in New York. ‘Ik heb daar geleerd hoe je het gesprek voert tussen het evangelie en de cultuur van de stad. Hoe je steeds weer van buiten naar binnen moet denken. Wat speelt er, waar zijn mensen naar op zoek en welke antwoorden geeft het evangelie daarop? Dat gesprek zijn we ook in Amsterdam steeds meer gaan voeren.’

Helemaal kopje onder

Je kunt als kerk op allerlei manieren naar de stad kijken, legt Bas uit. ‘Toen ik bij de Protestantse Kerk Amsterdam kwam, hadden we vooral een diaconale bril op. Die is ook heel belangrijk, maar met mijn gereformeerde bondsachtergrond ben ik gewend aan een meer bevindelijke manier van kijken. Ik ging op zoek naar de spirituele staat van de stad. Wat zoeken mensen voor hun ziel? Ik ben er steeds meer van overtuigd geraakt dat het evangelie door veel mensen in hun zoektocht niet gezien en gekend wordt. Maar dat ze, als ze de kans krijgen iets te proeven van de Bijbelse wijsheid, er juist heel veel in vinden.’ Het kwam dan ook goed uit dat hij bij de Jeruzalemkerk een missionaire opdracht kreeg. ‘De vraag was hoe de kerk een open plek kon worden voor de buurt.’

Met veel plezier kweet hij zich van 2006 tot 2018 van deze taak. Twee belangrijke lessen nam hij mee. De eerste, die anno nu breed wordt gedeeld binnen de Protestantse Kerk Amsterdam is de betekenis van de kerkgebouwen voor de stad. ‘We gingen meedoen aan buurtactiviteiten, zoals Juni Kunstmaand. Paradiso organiseerde in de Jeruzalemkerk kleinschalige concerten met singer-songwriters. Dat riep in de gemeente ook weerstand op, toch is het voor de toekomst van de kerk heel belangrijk. Het kerkgebouw kan een grote spirituele meerwaarde hebben voor concerten en andere culturele activiteiten.

Ik ben er steeds meer van overtuigd geraakt dat het evangelie door veel mensen in hun zoektocht niet gezien en gekend wordt. Maar dat ze, als ze de kans krijgen iets te proeven van de Bijbelse wijsheid, er juist heel veel in vinden

Daar kunnen we als Protestantse Kerk Amsterdam nog veel meer mee doen.’ Een tweede inzicht was dat het inderdaad mogelijk is om zoekers een thuis te geven. ‘Nooit zal ik het dopen van volwassenen vergeten in de paasnacht. Ze wilden helemaal kopje onder om te onderstrepen dat ze een nieuw leven waren begonnen. Dat heeft zoveel indruk op me gemaakt. Dat dit kan, dat je als kerk deze rol kunt hebben.’ Voor hem persoonlijk was de eerste tijd in Amsterdam een proces van loslaten en opnieuw beginnen. ‘De gereformeerde bondsachtergrond is toch een smalspoor. Ik moest daar veel van opgeven om écht om me heen te kunnen kijken en me open te stellen voor mensen die volkomen anders in het leven staan.’

Hartslag van de stad

Intussen ontstonden er overal in het land en ook in Amsterdam pioniersplekken waar met nieuwe vormen van kerk-zijn werd geëxperimenteerd. In het begin leidde de Kerngroep Kerkvernieuwing met voorzitter Anna Verbeek het proces bij de Protestantse Kerk Amsterdam in goede banen, vertelt Bas. Cruciaal was het Durffonds, ingesteld met een klein deel van het vermogen waarmee vernieuwende initiatieven werden gefinancierd. ‘Dat fonds heeft heel veel in beweging gezet. Met oud geld nieuwe dingen doen, is een belangrijke sleutel gebleken voor de vernieuwingsbeweging.’ Bas is dan ook blij dat de Protestantse Kerk Amsterdam er vorig jaar opnieuw voor heeft gekozen om een deel van het vermogen apart te zetten voor vernieuwingsplannen van pioniersplekken en wijkkerken. Met de toename van het aantal pioniersplekken groeide de behoefte aan professionele begeleiding en ondersteuning van de pioniers.

Levensvragen zijn natuurlijk van alle tijden, maar het lijkt erop dat ze, zeker in deze tijden van corona, een steeds grotere urgentie krijgen

De functie van de pioniersbegeleider was geboren en Bas was de eerste die hem ging bekleden. In het pionierswerk is het belangrijk om de hartslag van de stad te leren voelen, ontdekte Bas. Voor het Beleidskader 2019-2022, waar hij aan meeschreef, werd dan ook eerst gekeken naar de trends in de stad en vervolgens naar hoe de kerken en pioniersplekken de komende jaren daarop kunnen reageren. Het was een nieuwe wijze van visie ontwikkelen. Bas: ‘Een van de belangrijkste trends in de stad is de zoektocht naar identiteit. Levensvragen zijn natuurlijk van alle tijden, maar het lijkt erop dat ze, zeker in deze tijden van corona, een steeds grotere urgentie krijgen. Wie ben ik, wat is mijn roeping?’ Vanuit de Bijbelse traditie en het evangelie is daar veel over te zeggen, weet Bas. ‘Alleen al het gegeven dat we naar het beeld van God geschapen zijn, zegt zoveel over ons menszijn. Dat je er bent met een bedoeling, dat er een God is die je kent, dat er van je gehouden wordt. Ik ben er heilig van overtuigd dat dit een belangrijk aanknopingspunt is.’

Jezus stichtte geen kerk, maar stuurde zijn leerlingen de wereld in

Vanuit die overtuiging werd het idee voor zingevingsplatform Holy Hub geboren, waar zoekers de kans krijgen kennis te maken met christelijke bronnen en plekken. Over de vraag wat de belangrijkste lessen van het pionieren van de afgelopen zes, zeven jaar zijn, moet Bas even nadenken. ‘Les één is voor mij de constatering dat pionieren een beweging is die veel groter is dan de afzonderlijke plekken. Jezus stichtte geen kerk, maar stuurde zijn leerlingen de wereld in. Daar haken we tot op vandaag bij aan en dat bindt ons samen. Een tweede les is, dat pionieren ook ondernemen is.’ Dat ondernemerschap is iets dat je als Protestantse Kerk Amsterdam moet stimuleren, vindt Bas, want ook dat is een uiting van de creativiteit van de Geest.

In Huizen wordt Bas weer ‘gewoon’ gemeentepredikant, maar wel parttime. Dat geeft hem de ruimte om ook in Amsterdam nog wat dingen te blijven doen. Hij blijft werkzaam bij de Alle-Dag-Kerk en als freelance coach en ondersteuner. ‘Ik heb bijzonder genoten van Amsterdam, hier weggaan gaat me aan het hart. Maar als ik in Huizen vruchtbaar kan maken wat ik hier allemaal geleerd heb, ben ik een gelukkig mens.’

Dit artikel verscheen in Kerk in Mokum van mei.

Tekst: Mirjam Nieboer
Foto: Marloes van Doorn

Bekijk hier de afscheidsbijeenkomst in de Oranjekerk met een toespraak door Jurjen ten Brinke en zegening door predikant-scriba Rosaliene Israël.  Bas deelde drie ‘lessons learned’. Klik hier om deze in PDF te downloaden.