In november 2023 won Anya Niewierra de NS-publieksprijs met haar boek ‘De Camino’. Hoofdpersoon Lotte gaat de Camino lopen, met andere woorden, ze gaat op pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Haar man liep eerder dezelfde route, maar pleegde zelfmoord tijdens de wandeling. Lotte wil graag achterhalen wat hem daartoe gedreven heeft, maar er zijn krachten die liever niet willen dat ze daar een antwoord op krijgt.  

Dit fictieve personage Lotte gaat op pelgrimstocht naar aanleiding van een droevige gebeurtenis in haar leven. Ook in het echte leven gaan mensen vaak lopen of fietsen op een keerpunt in hun leven; bij het verliezen van een baan, bij rouw, een midlifecrisis. Of je nu jong of oud bent, gelovig of juist niet, er worden heel wat kilometers afgelegd op weg naar Santiago de Compostela. Kortom, pelgrimeren is terug van nooit weggeweest.  

Loutering 

Van oudsher had pelgrimage te maken met boetedoening en loutering. Vanuit de kerk kon dan een pelgrimage opgelegd worden, zodat de zondaar in kwestie weer in het reine kon komen met God. Soms moesten misdadigers de Camino lopen als straf, dus ook het wereldlijke strafrecht speelde een rol in de verspreiding van de Camino. Maar de belangrijkste reden om de pelgrimstocht te lopen was toch wel devotie, een manier om het persoonlijke geloofsleven te verdiepen en te verrijken.   

Ik hoopte dat ik op de fiets tijd zou vinden om te reflecteren 

Reflectie 

Voor Douwe Elsman (23) was dit ook een van de redenen om de Camino te fietsen. Het begon min of meer als grap; tegen een aantal vrienden begon hij te roepen dat hij naar Santiago de Compostela, of nog verder, naar Lissabon wilde fietsen: “Met mijn vader en broers had ik al regelmatig lange afstanden gefietst in Nederland en ik was geïnspireerd door de fietsverhalen van Martijn Doolaard. Met als perspectief dat ik vrij zou zijn na mijn studie Social Work werd het plan voor de fietsreis steeds serieuzer. Wat ik hoopte was dat ik op de fiets tijd zou vinden om te reflecteren over hoe de afgelopen jaren voor me waren geweest, dat ik mijn passie in mijn werk kon vinden en dat ik meer tijd zou hebben om samen met God door te brengen.”  

Je hoofd leegmaken 

Tijdens het fietsen lukte het Elsman steeds beter om zijn hoofd leeg te maken. Hij voelde ruimte om te reflecteren op het verleden en als hij niet fietste, schreef hij de dingen van zich af. Ook had hij de ervaring dat hij tijdens deze trip uit zijn comfortzone moest komen. Zijn sociale leven viel weg. Op de Camino werd hij veel meer op zichzelf teruggeworpen.  

  “Ik zou mezelf niet als control freak omschrijven, al waren er zeker spannende momenten tijdens de Camino waarop ik niet wist wat erna zou gebeuren en hoe ik verder zou moeten gaan. Maar elke keer kwam er toch een oplossing. Die afhankelijkheid van God heb ik tijdens de Camino nog veel sterker ervaren. In de natuur voelde ik me klein. Het landschap was prachtig en als ik in de bergen aan het fietsen was, leek het net of God me omhelsde.”   

Bestemming 

Na zijn opleiding Social Work wilde Elsman erachter komen wat een goede werkplek voor hem zou zijn. Toen hij in Lissabon aankwam en dringend wat geld wilde verdienen, ontmoette hij Jorge: “Jorge is een therapeut die mensen helpt die vastlopen in het leven. Ik mocht hem daarbij ondersteunen op zijn boerderij. In Nederland ben ik dan ook werk gaan zoeken in de verslavingszorg en kon ik aan de slag in een grote kliniek. We leven samen met de jongeren en door een relatie met ze op te bouwen kunnen we ze later ook een doel en richting laten zien in het leven. Gewoon door er te zijn voor ze, als een grote broer. Dit vind ik een heel mooie manier om de jongeren te helpen. Zo heeft het fietsen van de Camino mij bevestiging gegeven voor het werk dat ik in de toekomst zou gaan doen.” 

Op de goede weg? 

Dat niet iedereen op de Camino met diepe levensvragen rondloopt bewijst het verhaal van Arnoud Krever (75). Hij houdt zich tijdens de Camino juist bezig met de simpele vragen des levens, zoals ‘Wat voor weer wordt het?’, ‘Waar kan ik mijn tentje opslaan?’ en ‘Zit ik op de goede weg?’. Als Krever aan het wandelen is, dan komt hij tot rust. Nu is hij met pensioen, maar tijdens zijn werkzame leven als leraar biologie vormde de Camino wel een bijzonder contrast. Niet dat de pelgrimstocht voor Krever een oppervlakkige bezigheid is; met de medepelgrims die je spreekt tijdens de wandeling ga je al snel de diepte in. 

Lopen voor een ander 

Al 34 keer liep Krever de Camino uit – volgens sommigen is hij recordhouder. Zijn eerste Camino liep Krever voor zijn toen net overleden vrouw Willie Malkus, die aan kanker bezweek op 25 juli, de naamdag van de Heilige Jacobus, in het jaar 1999. Zo maakte hij kennis met het lopen van de Camino ‘vicarie pro’, ‘plaatsvervangend voor’ (zie kader). Tot nu toe liep Krever, die zichzelf agnost noemt, voor 35 personen naar Santiago. Op deze manier krijgt het lopen zin en het motiveert hem ook om door te gaan als het even tegenzit.  

Mocht Krever niet de persoon zijn die het vaakst de Camino heeft gelopen, dan zal hij toch wel degene zijn die de meeste bloemen heeft gefotografeerd onderweg. Inmiddels staan er meer dan 1100 soorten beschreven op zijn website. Alle foto’s zijn door hemzelf gemaakt en ook alle beschrijvingen zijn van zijn hand.

Het lopen zelf geeft houvast, een moeilijke doch ongecompliceerde opdracht

Jouw plek van betekenis 

Zo kan ieder een eigen invulling geven aan zijn of haar Camino. Zoals socioloog Herman Vuijsje, die juist van Santiago naar Amsterdam liep, stelde: ‘ik maak zelf wel uit wat mijn plek van betekenis is’. Een alternatief voor de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela is de Sultans Trail opgezet door Turkse Nederlander Sedat Çakir. Een wandel- of fietstocht van Wenen naar Istanbul, door Oostenrijk, Hongarije, Kroatië, Roemenië, Bosnië-Herzegovina, Servië, Bulgarije en Turkije. De omgekeerde route werd een aantal eeuwen geleden afgelegd door verschillende heersers van het Ottomaanse Rijk. Hoewel West-Europa uiteindelijk nooit werd veroverd door de Ottomanen, ging er een siddering door het hele continent. In Zuidoost-Europa heersten wel eeuwenlang de Ottomanen. Deze wandeling symboliseert de gelijkheid en vrede tussen mensen van verschillende culturen in tegenstelling tot het eerste gebruik van de route, namelijk dat van oorlog en geweld. In alle landen waar de Sultans Trail heen voert is een indrukwekkend aantal vrijwilligers bezig om de routebeschrijvingen te vervolmaken en de apps te verbeteren. Zelf liep Çakir ooit met de Koran en de Bijbel in zijn rugzak naar Santiago. Door de samenwerking tussen verschillende culturen is alleen al de totstandkoming van deze pelgrimstocht weer een stap op weg naar vrede op aarde.  

Wandelen met je ziel 

Dat de Camino ook genezing kan brengen in de strijd met jezelf bewees Bente van der Wouw met haar boek ‘Onderweg’. Er waren allerlei dingen in haar leven voorgevallen, waaronder een burn-out en de breuk met haar jeugdliefde. Zij begon min of meer onvoorbereid aan de Camino. Ook als ze tegen de dag op zag ging ze lopen en als het lopen tegenviel, bleef ze toch doorgaan. Het lopen zelf was haar houvast, een moeilijke doch ongecompliceerde opdracht. Lezers roemen Van der Wouws vermogen om ervoor te zorgen dat je je een medepelgrim waant. Mede door de openheid over haar mentale gezondheid is het een herkenbaar boek geworden. Natuurlijk kom je gedurende je tocht prachtige uitzichten en intrigerende mensen tegen, maar er liggen zeker ook ontberingen op de loer, zoals blaren, braken en bedwantsen. De pelgrim zal al deze uitdagingen het hoofd moeten bieden om de reis te kunnen voltooien.  

Zo bezien is het onderweg gaan naar Santiago de Compostela een kleinere en afgebakende versie van het leven zelf. De lessen en ervaringen van de Camino kunnen meegenomen worden naar het echte leven. Of zoals Jeroen Gooskens zei: “Want wat is pelgrimeren anders dan wandelen met je ziel, kijken met je innerlijk oog, luisteren met je hart, en zo het geheim van het leven op het spoor komen.”