Kruisweg door de binnenstad: Een oude spirituele pelgrimage in een nieuwe vorm

In 2019 doet de Protestantse Kerk Amsterdam mee met een bijzonder initiatief van het kunstplatform Artway: een kruisweg door de binnenstad in de tijd voor Pasen.
Het werk van toonaangevende kunstenaars uit binnen- en buitenland geeft een eigentijdse vertaling aan het lijden van Christus zoals vaak verbeeld in veertien staties. De eerste begint met zijn veroordeling en de serie eindigt met de kruisiging en de graflegging. In Amsterdam komen veertien plekken om stil te staan en je te bezinnen op actueel lijden van mensen wereldwijd. Er is een vijftiende statie toegevoegd, de opstandingsstatie. Deze oude spirituele traditie, die al in de vierde eeuw bestond in Jeruzalem, krijgt zo een nieuwe vorm middenin Amsterdam.
Klaas Holwerda, predikant van de Nassaukerk in de Staatsliedenbuurt, organiseert al jaren kleinere projecten op het snijvlak van de christelijke traditie en kunst. In de Nassaukerk is vijf keer per jaar een Kunstvesper waarin beeldende kunst, poëzie, Bijbel, muziek en soms ook dans met elkaar een dialoog aangaan in de verstilde sfeer van een meditatief avondgebed. Nu is hij gevraagd om namens de Protestantse Kerk Amsterdam als programmacoördinator het kunstproject Stations of the Cross mee vorm te geven. Hij werkt daarvoor samen met twee curatoren: Marleen Hengelaar-Rookmaker van Artway en Anikó Ouweneel-Toth van Visio Divina. ArtWay heeft als missie kunst en geloof met elkaar te verbinden.

Veertig activiteiten
Stations of the Cross is bedacht in de Verenigde Staten door professor Aaron Rosen en dominee Catriona Laing. Aaron Rosen is hoogleraar religieus gedachtegoed en gasthoogleraar geloofstradities. Hij schreef het boek Art and Religion in the 21st Century. De eerste tentoonstelling was in 2016 in Londen en ging vandaar naar Washington D.C. Dit jaar was hij te zien in New York. Voor komend jaar is de keuze gevallen op Amsterdam. ‘Het is de bedoeling dat de tentoonstelling hier groter wordt dan tot nu toe en er veel activiteiten omheen zullen plaatsvinden. We streven naar veertig in totaal’, zegt Klaas Holwerda. ‘Denk aan lezingen, debatten, maaltijden, concerten en guided tours. Dat getal veertig verwijst naar de Veertigdagentijd, de voorbereidingstijd voor Pasen. Niet alleen kerken, ook andere plekken in de stad worden benaderd om mee te doen, zoals het Rijksmuseum en de Bijenkorf. De expositie en het flankerende programma richten zich op zowel gelovige kerkgangers als in cultuur en spiritualiteit geïnteresseerde Amsterdammers en toeristen. Ook komt er een educatieve programmering voor scholen.’

Kennismaken met christelijke traditie
‘Een van de doelen van het kunstproject is om mensen in het publieke domein te laten kennismaken met de christelijke traditie. Vaak blijft die verborgen achter de kerkmuren. Terwijl de kerk mensen veel te bieden heeft: verhalen die de hoogte- en dieptepunten van het leven beschrijven en helpen om het leven te doorgronden, maar ook stilte in deze haastige tijd, mystiek, ontmoeting en sociale participatie. De Protestantse Kerk Amsterdam wil de deuren van de kerk juist open zetten. Het project wil laten zien hoe universeel en actueel deze traditie kan zijn. Zo is voor de eerste statie (Jezus wordt ter dood veroordeeld) een werk gekozen van de Nederlandse kunstenaar Hansa Versteeg. Het kreeg de titel Madonna del Mare Nostrum, Mantel der liefde (2017). De Madonna is een terugkerend beeld op iconen. De kunstenaar komt uit de katholieke traditie en is hiermee vertrouwd. Hij vertaalt het eeuwenoude thema naar het heden en roept journaalbeelden in herinnering. De mantel die de vastberaden kijkende moeder en kind hebben omgeslagen, is een thermische nooddeken van het soort dat uit zee opgeviste vluchtelingen krijgen toegestoken. De herberg van Betlehem, waar de zwangere Maria werd geweigerd, heet tegenwoordig Europa. Kunstenaars zijn vaak de zieners van onze tijd, die op een geheel eigen wijze maatschappelijke en existentiële vraagstukken aan de orde stellen.’

Alight
Een deel van de tentoongestelde kunstwerken zal van Nederlandse kunstenaars zijn. Daar zal bestaand werk bij zitten, zoals dat van Hansa Versteeg, of nieuw werk in opdracht. Er zijn ook kunstwerken die meereizen en eerder in de voorgaande steden te zien zijn geweest. Op de website artstations.org is deze kunst te zien. Er is ook een app Alight, waarmee een wandeltocht langs de staties kan worden gemaakt. Via de app zijn podcasts te beluisteren met overdenkingen van kunstenaars en denkers bij de locaties en de kunstwerken. Maar mensen kunnen de staties natuurlijk ook bij toeval tegenkomen en worden verrast, aan het denken gezet, getriggerd.

Troubled Waters
‘De editie in Amsterdam krijgt als thema Troubled Waters’, vertelt Klaas Holwerda. ‘Daarmee focust het kunstproject op de historische identiteit van Amsterdam als havenstad met Sint Nicolaas als schutspatroon van zeevarenden. Bijbels gesproken is de zee zowel een domein van kwaad en dood als een plaats van leven en wonderen. Vandaag de dag is dat niet anders. Mensen zetten hun leven op het spel om over de zee Europa en een veilige haven te bereiken. De route loopt van de nieuwe zeemanskerk, de Nicolaasbasiliek tegenover het Centraal Station naar de Oude (Nicolaas) Kerk.’

Zoveel zoekers
Kunstkenner en oud-directeur van het Rijksmuseum Henk van Os zei in een interview in dagblad Trouw afgelopen winter dat de publieke belangstelling voor christelijke verhalen en christelijke kunst weer groeit. Hij noemt het ‘een herbeleving van het besef van religie’. En zegt: ‘Er zijn zoveel zoekers. Alleen zijn de traditionele kerkgenootschappen niet in staat gebleken daar richting aan te geven.’ Dit project waarin de Protestantse Kerk Amsterdam met verve participeert, hoopt te laten zien dat dit ook anders kan. De kerk wil op deze manier een visitekaartje afgeven aan de stad.

Stations of the Cross is te zien van Aswoensdag 6 maart 2019 t/m Pasen 21 april 2019.

Auteur: Hanna van Dorssen