Componist Christiaan Verbeek bij Dag van de Morgendienst in Keizersgrachtkerk

Misschien is de naam niet bekend, maar de kans is aanwezig dat zijn muziek wel bekend is. Christiaan Verbeek is componist van onder andere muziek bij de film Helium, waarmee hij in 2014 een Gouden Kalf won.

Tijdens de Dag van de Morgendienst in de Keizersgrachtkerk komt een andere kant van hem naar voren: zijn compositie van een stuk in opdracht van Cello Octet Amsterdam voor een reeks concerten rond de tachtigste verjaardag van de componist Arvo Pärt. Hierbij werd hij geïnspireerd door het gedicht Aan het grensland van Rutger Kopland. Vanuit deze thematiek wil hij een verbinding leggen met de liturgie in een kerkdienst, die hij liever als dramaturgie  omschrijft. ‘Ik vind’, zegt hij, ‘grensgebieden interessant. Dáár wordt het spannend. Ik heb een jazzachtergrond en ben toen meer op het klassieke pad geraakt. Mijn projecten zijn muzikaal behoorlijk uiteenlopend. De bron is het leven, ervaringen. Bijvoorbeeld de natuur of wat je van huis uit meekrijgt.’

Aan het grensland
Voor zijn compositie Aan het grensland ging Verbeek naar De Hors op Texel, waar hij is geboren. ‘Dat is letterlijk een soort grensland, waar strand in zee en zee in lucht overgaan. Het zinderende van die lucht zit bijna in al mijn muziek. Maar het blijft niet bij deze wazigheid, ik zoek ook duidelijk naar structuren. In dit geval de drieslag die Kopland aanreikt in zijn gedicht: het hiernamaals, het hiervoormaals en het nu. De compositie begint met een inleiding die de zoektocht naar het grensland verklankt, dan volgen dertien noten en dan begint het gedicht pas. De tekst staat ook in de muziek, zodat de musici weten waar ze zijn.’ Dertien staat voor de laatste strofe uit het gedicht:

je denkt aan je jeugd aan 1 Korintiërs 13
nu kijken we nog in een wazige Spiegel
maar straks staan we oog in oog

In deze drie regels zitten heel wat lagen verstopt: de jeugd van Verbeek, als domineeszoon vertrouwd met kerk en liturgie, de wazige Spiegel die verwijst naar een van de bekendste composities van Arvo Pärt: Spiegel im Spiegel en het meer concrete oog in oog staan.

Impressies
Verbeeks muziek komt bij mij tot nu toe impressionistisch over. Niet als stijl (het impressionisme), maar als insteek, in het verklanken van een sfeer. Verbeek (h)erkent het: ‘Ik heb dit van huis uit meegekregen. Mijn moeder en ik stuurden elkaar altijd kaarten van impressionistische schilderijen van Monet en we luisterden naar Debussy. Maar dat is ook een fase. Mijn muziek wordt steeds concreter, want hoewel Aan het grensland een zekere vaagheid ademt, kent het ook een hele duidelijke vorm: zoektocht – gedicht – terug in de wereld. Aan het grensland staat voor mij tussen het aardse en het religieuze in. Een gebied waar Pärt, Kopland en ik elkaar ontmoeten.’

Keizersgrachtkerk
Wat gaat hij tijdens de Muziekdag doen in de Keizersgrachtkerk? ‘Ik hoop natuurlijk muzikaal te inspireren door te vertellen en te laten horen hoe ik bepaalde sferen of een gelaagde tekst probeer te verklanken. En vervolgens de stap te maken naar hoe er in een kerkdienst een groter beroep kan worden gedaan op die muzikale krachten. Om zo een specifiek thema of karakter van een dienst, zoals in de Keizersgrachtkerk, muzikaal meer te laten ademen of te laten ervaren. Ik denk dat tekst, gebed, muziek en stilte meer in elkaar kunnen overvloeien, of gelijktijdig, in contrapunt hun “werk” kunnen doen. Het is erg leuk om hierover te kunnen en te mogen fantaseren.’

Aan het grensland
Je kijkt over het land de ontelbaarste keer
in je leven naar waar het ophoudt

je zegt tegen ons dit is het grensland
het laatst van de aarde hier om ons heen

je zou willen weten wat voorbij daar is
voorbij het steeds maar weer zichtbare zelfde

je zoekt in de schimmige einder iets als
een gezicht maar van wat of van waar

je denkt aan je jeugd aan 1 Korintiërs 13
nu kijken we nog in een wazige Spiegel
maar straks staan we oog in oog

Rutger Kopland

De Werkgroep Morgendiensten van de Keizersgrachtkerk organiseert zaterdag 24 november de Dag van de Morgendienst. Deze vindt plaats van 10.00-16.00 uur in de Keizersgrachtkerk, Keizersgracht 566. Het ochtendprogramma wordt verzorgd door Christiaan Verbeek, ’s middags zijn er twee workshops. Toegang gratis. Informatie en aanmelden bij wmd@keizersgrachtkerk.nl

Kerk in Mokum – september 2018
Tekst: Els van Swol. Foto: Christiaan Verbeek