Al weken, maandenlang is de voorstelling ‘Een klein leven’ van Toneelgroep Amsterdam zo goed als uitverkocht. Dat is opmerkelijk, want deze voorstelling – naar het gelijknamige boek van Hanya Yanagihara – is allesbehalve lichte kost: ‘een verwoestende afdaling in gebieden van pure pijn, pure eenzaamheid, pure hulpeloosheid, pure vriendschap’, aldus regisseur Ivo van Hove.

Kwestbaarheid

Bij het wekelijkse dinsdagochtend-koffiemoment op mijn werk bij de Protestantse Kerk Amsterdam aan de Nieuwe Keizersgracht is ‘Een klein leven’ onderwerp van gesprek. Verschillende collega’s blijken het boek uit 2016 gelezen te hebben, zijn het aan het lezen of hebben een poging gedaan zich er doorheen te worstelen. We vragen ons af wat het verhaal over de door ernstige jeugdtrauma’s geplaagde New Yorkse Jude en zijn voormalige studievrienden toch zo fascinerend (de een), dan wel niet te verteren (de ander) maakt.

In het kort: de hoofdpersoon van het boek, Jude, leeft met een groot geheim. Zijn hele volwassen leven draait om het verborgen houden van zijn traumatische verleden, waarin hij slachtoffer werd van diverse weerzinwekkende vormen van misbruik. Kostte wat kost probeert hij zijn kwetsbaarheid voor zijn dierbaren en vrienden te verbergen. Meer en meer trekt hij zich terug in de bittere eenzaamheid van zijn pijn. Alsof hij niet kan geloven dat iemand ooit van hem – een beschadigd en gemankeerd mens – zal kunnen houden.

Gelukkig zijn

Net als die ene collega, konden nogal wat literaire critici niets met dit heftige, 750 pagina’s lange verhaal. ‘Borderline slachtofferporno’, noemde recensent Joost de Vries het (11 mei 2016, De Groene Amsterdammer). En dat begrijp ik wel. ‘Een klein leven’ laat in al z’n extremiteit zien hoe moeizaam we ons verhouden tot het lijden en de pijn van anderen, van onszelf. Het stelt vragen bij – zoals Van Hove het noemt –‘de hedendaagse tirannie om gelukkig te zijn’.

Pasen wordt op allerlei plekken in onze stad gevierd: feest van opstanding, van een ongedacht en onverwacht nieuw begin. Net als aan de vrolijke lenteversiering in scholen en supermarkten een lange, donkere winter voorafging, volgt dit nieuwe begin op de diepe duisternis van het lijden en sterven van Jezus Christus. Sinds de 15e eeuw wordt zijn lijdensweg verbeeld als een ‘kruisweg’: veertien staties in de vorm van schilderingen of beeldhouwwerken, die je nog steeds vindt in rooms-katholieke kerken. Elk jaar op Goede Vrijdag wordt een spirituele tocht gelopen langs de kruisweg, om het lijden en sterven van Jezus Christus te gedenken en stil te staan bij het lijden van mensen vandaag.

Stations of the Cross

Dit jaar zien we in Amsterdam een moderne kruisweg dwars door het centrum van de stad, verbeeldt door hedendaagse kunstenaars. Onder de naam Art stations of the cross  zien we indrukwekkende kunstwerken in kerken, scholen en musea die verwijzen naar  het lijdensverhaal van Jezus maar meer nog naar het menselijke lijden. Met een indringendheid, die doet denken aan het verhaal van Jude uit ‘Een klein leven’, worden we met de neus op de feiten gedrukt. Soms behoorlijk confronterend. Zo wordt in een werk het leed achter de prostitutie op de Wallen geassocieerd met de vervolging van de joden in de Tweede Wereldoorlog.

Passend bij onze waterstad – met het IJ, haar haven en grachten – verwijzen de kunstwerken ook naar de waterproblematiek in onze wereld: het lot van bootvluchtelingen, de bedreigde wereldzeeën, het klimaatprobleem, de hebzucht die de vroegere wereldhandel kenmerkte en de hedendaagse mensenhandel.

Nieuw begin

Aan de ‘traditionele’ veertien staties heeft Art Stations of the Cross een vijftiende toegevoegd: de wonderlijke en onverklaarbare opstanding van Jezus Christus, die we met Pasen vieren. Pijn en lijden zijn daarmee niet de wereld uit. Ze worden niet ontkend, maar – net als de Heilig Grafkapel in de Oude Kerk door de installatie ‘Anastasis’ van Giorgio Andreotta Calò – in een ander licht gezet. Vaak blijft dit goede nieuws van Pasen achter kerkmuren verborgen. Art Stations of the Cross laat echter zien, dat het aloude verhaal van pijn, lijden én opstanding actueel is.

Pasen is geen simpel doekje voor het bloeden of blinde geluksdwang, denk aan de ware woorden van Van Hove. Pasen betekent het lijden niet wegpoetsen of er met een grote boog omheen lopen. Wie deze moderne staties volgt  zal dat ervaren. Juist door tijdens deze kruisweg het lijden in de ogen te kijken, ga je beseffen: hoe godvergeten eenzaam en diep de pijn ook is, een nieuw begin is mogelijk.

Rosaliene Israel is secretaris (scriba) van de Protestantse Kerk Amsterdam.

Informatie over Art Stations of the Cross: www.artstations.org