In onze collectieve herinnering betekent het einde van de Tweede Wereldoorlog dat we destijds voor het laatst ‘de tirannie hebben verdreven’. De koning van Hispanje, de Fransen, de Britten en de Duitsers, ze waren in de loop van de geschiedenis hier allemaal een tijd de baas. Elke keer opnieuw hervonden we onze vrijheid. ‘De tirannie verdrijven’ is een ouderwetse maar tegelijk oer-Nederlandse zin. Wij willen geen tiran op de troon. Niet iemand die daar voor zichzelf zit in plaats van voor belangen van zijn volk. We vieren deze dagen dat we 75 jaar vrij zijn. Misschien dat juist de rare situatie – de lock-down – ons helpt om te bedenken hoe kostbaar vrijheid is. En hoe kwetsbaar.

Deze dagen zijn ook geschikt om onszelf de vraag te stellen: hoe vrij zijn we nu echt? Vechten voor vrijheid is dapper. Maar ook vrágen naar vrijheid vereist enige moed. Hoe vrij zijn wij? Hoe vrij ben jij? Hoe vrij ben ik? Ik vermoed: altijd minder dan je denkt of wilt. Een virus tiranniseert ons momenteel. Toen ik even op ‘tirannie’ ging googelen vond ik een heel rijtje: tirannie van perfectie, tirannie van het ik, tirannie van de beurskoersen, tirannie van de ijdelheid, tirannie van de digitalisering. Herkenbare dingen, denk ik, die vrij eenvoudig de stuurhut van je leven binnendringen. Bij mij tenminste wel.

New York Times-columnist David Brooks schrijft in zijn boek ‘De tweede berg’: “Politieke vrijheid is geweldig. Maar als persoonlijke, sociale en emotionele vrijheid het hoogste doel worden, kan vrijheid je leegzuigen. Dan leidt het tot een oppervlakkig, druk leven, zonder duidelijke richting, zonder stevig fundament. Vrijheid is geen oceaan waarin je heel je leven rond wilt zwemmen. Vrijheid is een rivier die je over wilt steken, zodat je veilig aan de overkant belandt – om jezelf daar helemaal aan iets toe te wijden.” David Brooks zegt het niet letterlijk, maar hij bedoelt het wel: veel mensen zuchten vandaag onder ‘tirannie van de vrijheid’. Ik denk dat we vrijheid kunnen omschrijven als het belangrijkste middel ter wereld. Maar vrijheid is niet het hoogste doel. Je bent vrij om… ja, je voelt ‘m al aan. Wat vul jij op die stippellijntjes in? Vrij tot wat? Vrij voor wie? David Brooks zegt eerlijk: de eerste 53 jaar van mijn leven heb ik in die oceaan van vrijheid rondgezwommen. Mijn leven had richting noch fundament en gelukkig was ik ook niet.
Pas nu zie ik dat vrijheid een rivier is.
Pas nu ben ik aan de andere kant.
Eindelijk vrij om te…

De kern van het christelijk geloof is ook altijd opgevat als ‘de tirannie verdrijven’. Falen, lijden en vooral de dood worden in de bijbel als dé drie grote tirannen beschouwd. Zoals eerst Mozes zijn volk van het juk van farao verlost, komt later God zelf om de mensheid van die tirannen te verlossen. Christen zijn is volgens Paulus een vrij leven: geen tirannie meer. Opvallend is dat politieke vrijheid voor Paulus minder van belang is (er waren in die tijd behoorlijk tirannieke keizers). Voor hem zit vrijheid van binnen: persoonlijk, sociaal en emotioneel. Ik vind het altijd tof om te zien hoe hard ook Paulus moet werken om die boodschap te ‘verkopen’. In veel van zijn brieven staan zinnen als: Je bent bevrijd, laat je nou niet opnieuw innerlijk tiranniseren

Een boodschap die ook vandaag nog impact heeft. Laat je niet tiranniseren. Niet door perfectie. Niet door je ik. Niet door de beurskoersen. Niet door je ijdelheid. Niet door je smartphone. Wat dan wel? Voor mij persoonlijk zijn de mooiste woorden over vrijheid ooit gesproken door Maarten Luther, de hervormer. Luther moest ook een boel tirannie verdrijven, in zijn context: tirannie van kerk en paus. Toen hij ging geloven dat God hem innerlijk vrij had gemaakt, kon hij rustig oog in oog staan met zowel de keizer als de paus, die beide over zijn leven konden beschikken. Het deed hem weinig. Noem het maar ‘vrij onverveerd’. Later leerde hij aan hele generaties mensen dat vrijheid ‘om te’ is. Eerst moet je beseffen dat niemand in dit leven het ooit over je te zeggen heeft. Dat moet ons in Nederland bijzonder aanspreken. Maar vrijheid heeft bij Luther nog een dimensie. Hij zegt ook expliciet iets over het ‘om te’. Vrijheid is dat je in elke situatie iedereen kunt dienen. Degene die dat het beste kan, die is in christelijke termen de meester. Etty Hillesum, in 1943 in Auschwitz vermoord, schrijft in haar dagboek: “De meeste mensen hebben cliché-voorstellingen over dit leven in hun hoofd,

Men moet zich innerlijk bevrijden van alles, van iedere verstarde voorstelling, van iedere leuze, van iedere gebondenheid, men moet de moed hebben alles los te laten, iedere norm en ieder conventioneel houvast. Men moet de grote sprong in de kosmos durven wagen en dan, dan is het leven zo eindeloos rijk en overvloeiend, zelfs tot in z’n diepste lijden.” Dus zet juist deze dagen twee stappen: -schop de tirannen van de troon, of het nu de aandelenkoersen zijn of je smartphone. Je bent bedoeld om vrij te zijn. -laat de troon niet leeg. Zet daar regelmatig iemand anders op. Niet de vrijheid. Niet eens jezelf. Maar iemand die minder heeft of kan dan jij. Beide dingen samen vormen de grootst denkbare sprong in de kosmos. Wie het durft, zal merken dat zijn of haar leven niet alleen vrij wordt, maar eindeloos rijk en overvloeiend.

Deze blog is geschreven door Tim Vreugdenhil, stadspredikant.