Marjolijn van Heemstra organiseerde het Amsterdam Dark Festival afgelopen september september als tegenhanger van het Amsterdam Light Festival. Drie dagen konden bezoekers de schoonheid van de duisternis ontdekken in Artis, de Hortus, tijdens nachtwandelingen en schemersessies en een duisternismis in de Dominicuskerk.

Je ervaart de schoonheid van licht pas echt in het donker.

Duisternismis
Marjolijn: ‘Ik wilde alle waarden van het donker tonen, ook de spirituele. In veel culturen is duisternis een instrument voor het verkrijgen van inzicht. Daarom organiseerden we de duisternismis in de Dominicuskerk. De pastores, Eva Martens en Arjan Broers, stonden ervoor open. Ik heb toen mensen en verhalen verzameld over het donker. Woorden die klonken: “Je gebruikt het donker niet om naar het licht te komen, het donker is er zodat je het licht kunt zien. Het licht is er niet om de duisternis te overwinnen. Licht en duister bestaan naast elkaar, zijn gelijkwaardig. In een hele lichte omgeving doet extra licht niets. Je ervaart de schoonheid van licht pas echt in het donker.” En: “Als de ster van Betlehem nu boven Amsterdam scheen, had je die vast niet kunnen zien en was Jezus niet gevonden.” We hadden ook een ritueel. De kerk was helemaal donker en de bezoekers liepen rond met een kaars in hun hand. Het koor zong over de noche, de nacht. Zodra het koor ophield met zingen, moest iedereen een plekje zoeken. De kerk zat helemaal vol. Het was prachtig.’

Lichtvervuiling
Waarom is het donker zo belangrijk? Marjolijn: ‘Duisternis is essentieel voor de balans in ons ecosysteem, voor mensen en dieren. Het is ongezond om met zo veel kunstlicht te leven. Ik vind het ontzettend jammer dat er in Amsterdam geen echte duisternis meer is door de lichtvervuiling.’ De afgelopen drie jaar werkte Marjolijn aan De Nacht-Wacht, een onderzoek naar de waarde van het donker in de stad. Tijdens meer dan 150 nachtwandelingen ontdekte zij samen met enthousiaste bezoekers de nachtelijke levendigheid van parken en de betovering van sterren en de maan. ‘Waar ik achter gekomen ben, is dat de gemeente nog niet veel doet aan het verhelpen van lichtvervuiling, omdat er nauwelijks klachten binnenkomen. Lampen die ’s nachts blijven branden bij een sportveld bijvoorbeeld, blijken soms alleen door de gemeente uitgezet te kunnen worden. Als niemand klaagt, wordt er niets aan gedaan. Maar mensen weten vaak simpelweg niet hoe schadelijk al die lichtvervuiling is en dat je erover kunt klagen. Juist in de kersttijd zoeken mensen naar licht. Dat is logisch en gezellig en ik heb niets tegen kerstverlichting. Bovendien hebben de dieren er in de winter minder last van. Maar we zijn wel extreem als het om licht gaat.

Het is heel gezond om je te realiseren dat je deel uitmaakt van de kosmos, van het grote geheel, het grotere verhaal, iets dat groter is dan jij.

Godsdienstwetenschappen
Marjolijn studeerde Godsdienstwetenschappen. ‘Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in het grote en ongrijpbare. Het is heel gezond om je te realiseren dat je deel uitmaakt van de kosmos, van het grote geheel, het grotere verhaal, iets dat groter is dan jij. Ik geloof dat we weinig weten en dat het goed is om je dat te realiseren. We kunnen geen menselijke vertaling van het mysterie maken, omdat het veel te groot is. Als ik ergens in geloof, dan is het dat oordelen niet werkt. Dat is in veel religies – waaronder het christendom – een belangrijke boodschap.

Uiteindelijk voel ik me in het christendom het meest thuis, van huis uit en cultureel. Ik heb me ook in de islam verdiept en ben afgestudeerd op islamitische mystiek. Maar mijn keuze is ook een praktische: je kunt het geloof op veel plekken vinden, dus waarom zou ik het ver weg zoeken? Ik ben altijd naar de kerk blijven gaan, soms met tussenpozen. Ook voor mijn werk kwam ik er. Zo hield ik lezingen in het kerkelijk circuit, ging voor in de Studentenekklesia en verzorgde de Preek van de Leek in de Singelkerk. Toen ik kinderen kreeg, zocht ik een kerk in de buurt die bij mij paste en dat was de Dominicuskerk. Intussen woon ik verder weg, maar ben ik wel gebleven. Op plekken waar geloven specifieker, meer letterlijk wordt geïnterpreteerd, haak ik snel af. In de Dominicus ervaar ik een vrijheid die ik nodig heb.

Boven het oude hoofdaltaar hangt daar een enorm kruis met Jezus eraan, eigenlijk een heel wreed tafereel. Hoe wonderlijk is het dat we in het christendom een martelaar vereren. Dat is iets waar ik vaak bij stil sta. Welke boodschap spreekt eruit? Dat lijden een – of zelfs dé – essentie van het leven is? Dat vind ik lastig. Ik heb ook nog geen idee hoe ik dat aan mijn kinderen van 6 en 8 moet uitleggen. Zij gaan vaak mee en zeggen nooit iets over dat kruis. Ze vinden het gewoon wel leuk in de kerk, vooral rond kerst, dan is het heel gezellig.’

Hoe wonderlijk is het dat we in het christendom een martelaar vereren

Marjolijn is in haar vriendenkring een van de weinigen die naar de kerk gaat. Hoe dat komt? Dat ligt misschien aan de generatie boven ons, zegt ze. Daar zit een knip. Het was een generatie die brak met van alles, niet alleen met de kerk.” De meeste vrienden vinden het interessant dat ze de kerk bezoekt. Sommigen zijn verbaasd, die vinden het ouderwets. Maar ze krijgt vooral positieve reacties en soms gaan er vrienden met haar mee.

Kerken in Mokum
Hoe kijkt Marjolijn aan tegen de kerken in Amsterdam? Wat betekenen zij of zouden ze kunnen betekenen? Marjolijn: ‘De kerken hebben een belangrijke rol voor de stad, dat zal bijna niemand ontkennen. De meeste mensen gaan er op zondag niet naartoe, maar zouden de kerk missen als die er niet meer zou zijn, denk ik. De kerk neemt ruimte in in hun gedachten en kan een rol spelen in hun leven. Ik vind dan ook dat de stad, de gemeente Amsterdam, een rol heeft in het bewaren van die plekken. Dat is niet alleen de verantwoordelijkheid van de kerken. “De kerk” bestaat natuurlijk niet, het zijn de mensen die er komen en die de kerk laten bestaan, vaak vrijwilligers op leeftijd. Dat is wel iets om over na te denken wat de toekomst betreft. Kerken zijn vaak mooie gebouwen op centrale plekken. Het zou leuk zijn als meer mensen hun weg daarnaartoe weten te vinden, zoals bij de Duitsternismis. Dat zijn avonden die zin geven, ook aan wie niets heeft met kerk of geloof. Ook dat past bij een kerk.’

Waakvlam – stadsgedicht

Het kwik zakt maar de zomer laat sporen na,
kurkdroog blad ritselt veel te vroeg van herfst.

Na hitte komt angst voor kou, nu de meter
in talloze kasten tikt als een tijdbom.

De oude ondergrondse bellen in het oosten
spekken de verkeerde kas, de echo van oorlog

vertaalt zich deze winter in kille kamers
en kopzorgen.Wat moeten we verbranden
in een wereld die al zindert?

En hoe bereidt een mens zich voor op minder
in een tijd die gebouwd is op blind geloof
in meer?

Je zou een waakvlam willen in het midden
van de stad, een kleine, blauwe belofte
op toekomstig vuur.

Je zou willen weten hoe je zoiets in jezelf ontsteekt
en overdraagbaar maakt.

Marjolijn van Heemstra Stadsdichter, 2023
www.marjolijnvanheemstra.nl