Verschillende smaken

Nog voor het gesprek met Mpho Tutu van Furth goed en wel begonnen is, valt de eerste stilte. ‘Zullen we even landen?’, stelt ze voor. Ze sluit haar ogen. Een vriendelijk gezicht met een hippe beanie op. ‘Amen’, zegt ze na een minuut stilte. Mpho antwoordt in lange zinnen en neemt er de tijd voor. Totdat voor de tweede keer er een stilte valt, halverwege het gesprek. Deze keer niet gepland, maar vanwege een vraag: wat mist ze het meest van haar vader? De dochter van Desmond Tutu, Anglicaans aartsbisschop die op tweede kerstdag 2021 overleed, wordt zichtbaar emotioneel. ‘Ik mis hem gewoon. Ja, ik was zijn dochter, maar zo veel mensen missen hem, als vriend, mentor, leider… ‘ Ze wrijft een traan uit haar ooghoek. ‘Of als bemiddelaar. Dat laatste geldt voor de LHBTI+-community, maar ook voor de Palestijnen, de meisjes die worden uitgehuwelijkt. Hij kwam voor zoveel mensen op. Er zijn allerlei verschillende smaken van hem missen’.

Het juiste doen, is hard werken

Mpho is ‘de dochter van’ en blijft dat haar hele leven, ook na zijn dood. Is ze daar alleen trots op of irriteert het haar soms? Ze is immers ook een persoonlijkheid en Anglicaans priester. Al mag ze in Zuid-Afrika niet voorgaan omdat ze getrouwd is met een vrouw, de Nederlandse VU-hoogleraar Marceline Tutu van Furth. Peinzend: ‘Tja, trots – het was natuurlijk niet mijn keuze om zijn dochter te worden.’ Pretogen: ‘Maar ik ben er wel heel dankbaar voor. Hij was echt een goed mens. De meeste mensen die hem kenden, dachten heel positief over hem. Dat is een bonus voor mij.’ Als we over de betekenis van haar vader spreken, wordt ze enthousiast. Aartsbisschop Desmond Tutu was voor velen in de wereld een inspirerend figuur die na de afschaffing van de apartheid met zijn waarheids- en verzoeningscommissie probeerde zijn landgenoten weer tot elkaar te brengen. Mpho: ‘Hij was een man van hoop, liefde en vergeving.

Mijn vader was een man van hoop, liefde en vergeving

Dat kan heel soft klinken. Maar deze drie termen blijken in de praktijk verrassend robuust. Wil je er iets mee bereiken, dan betekent het dat je je er met heel je hart voor in moet zetten.’ Vergeving is een vrucht van die liefde, iets dat haar vader altijd uitdroeg. ‘Het vraagt om de moed om toe te geven: wat gebeurd is, kan niet ongedaan gemaakt worden. Maar ik kan wel besluiten dat wat je gedaan hebt niet het hele verhaal van jou is. Ik kan de deur openzetten, al is het maar op een kier, voor wie jij nog meer bent. De liefde bewaren voor de ander, wat hij of zij je ook heeft aangedaan, is veel moeilijker dan hem of haar te haten. Als ik je haat, kan ik je afschrijven, negeren, ik hoef niets meer met je te maken te hebben. Maar liefde betekent: je telt mee, jij hebt betekenis voor mij, jij hebt wel degelijk een plek in mijn leven. Ik moet al het nodige eraan doen om te realiseren dat we respectvol met elkaar kunnen samenleven.’

Tegendraads Bijbellezen

Dochter van, dat blijkt maar weer. Vandaar dat de kerkgemeenschap van Vrijburg enthousiast werd toen ze Mpho Tutu van Furth als predikant konden beroepen, al is het maar voor een dag in de week. Maar die uren gebruikt ze goed. ‘Ik leid een wekelijkse Bijbelstudiegroep, ben voorgegaan in een aantal vieringen en ook een paar keer in het avondgebed. Ik vind dat echt heel mooi om te doen. Dominee zijn is mijn leven, dat is mijn bestemming, daar vind ik mijn vervulling in.’ Dat de Bijbel lezen en de teksten overdenken in haar leven en dat van de gemeenschap in Vrijburg centraal staan, vindt ze logisch.

Het maakt veel verschil of je het geloofsgesprek voert als je in betrekkelijke welvaart leeft of als je dat doet in een armoedesituatie

‘In de Bijbelstudie nemen we ons leven mee, met alles erop en eraan. We helpen elkaar met hoe datgene wat we lezen ons kan helpen in het leven, op persoonlijk vlak of breder. Die interactie tussen mensen vind ik heel waardevol en belangrijk.’ Er is wel een verschil tussen het lezen van de Bijbel hier in Amsterdam en in Zuid-Afrika. ‘Het maakt veel verschil of je het geloofsgesprek voert als je in betrekkelijke welvaart leeft of als je dat doet in een armoedesituatie.’ Belangrijk is om de Bijbel ‘tegen de draad in’ te lezen, zegt ze. ‘Wat gebeurt er als je bijvoorbeeld uitgaat van de gelijkwaardigheid van man en vrouw? Hoe klinkt het als je zo de Bijbel leest?’

Leven-gevende macht

We hebben Pasen gehad en zijn op weg naar Pinksteren, het feest van de uitstorting van de Heilige Geest. Wat betekent die tijd voor haar? Gepassioneerd: ‘Pasen is nog niet voorbij! We bevinden ons in de 50 dagen van de paastijd in de aanloop naar Pinksteren. Deze tijd is voor mij het opnieuw bevestigen en omarmen van de hoop die het evangelie ons geeft. Het steeds weer opnieuw beseffen wat de opstanding voor ons, voor mij betekent. Dat God de dood heeft overwonnen. Wij hebben als mens misschien wel macht over de dood, omdat we een ander wezen kunnen doden. Maar alleen God heeft leven-gevende macht. De enige manier om God te belijden is: onze krachten gebruiken om wat gebroken is heel te maken, om het kwade te veranderen in het goede’.

De enige manier om God te belijden is: onze krachten gebruiken om wat gebroken is heel te maken, om het kwade te veranderen in het goede

Als het gaat over de oorlog in Oekraïne is dat makkelijker gezegd dan gedaan, beseft ze ook. Maar ook hierin is ze een dwarse denker. ‘Wij gaan er altijd als vanzelfsprekend van uit dat God aan onze kant staat. Hij past in onze broekzak. Maar dat is God niet, dat is onze zelfgemaakte god. Niet de God die net zo veel houdt van Poetin als van jou en mij. Ik sluit me aan bij Volodymyr Zelenski die zegt: uiteindelijk kunnen we alleen door met elkaar te praten uit deze oorlog komen. Dat lukt niet door elkaar te bombarderen. De enige partij die profijt heeft van deze werkwijze, is de wapenhandel.’

Daarmee bevindt ze zich weer in het spoor van haar vader, de verzoener en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede. ‘We hebben Poetin in een hoek gedreven met vanaf het prilste begin blaming and shaming. Dat maakt het heel lastig om te onderhandelen. Uiteindelijk zal toch diplomatie de redding moeten brengen. Alleen hoe komen we daar? Hoeveel doden moeten er nog vallen? Maar ik weet zeker: het is een kwestie van tijd tot het gesprek plaatsvindt dat het einde van de oorlog inluidt.’

Uiteindelijk kunnen we alleen door met elkaar te praten uit deze oorlog komen

Mpho geniet nu van het werk als predikant in Amsterdam, maar ze wil ooit terug naar haar huis in Kaapstad. ‘Als mijn vrouw met pensioen is, zullen we meer tijd daar doorbrengen. Ik mis mijn land, maar tegelijkertijd is het een geluk om in deze mooie, leefbare stad te mogen werken.’ Tot slot van het gesprek heeft ze nog een wens voor de Amsterdamse kerken. ‘Leef je geloof en vertrouw op de vrucht van je gebed. Want dat is waarom we hier zijn. Of zoals Franciscus het uitdrukte: ‘Predik te allen tijde het evangelie. Gebruik indien nodig woorden.’

Dit interview verscheen eerder in Kerk in Mokum, juni 2022

Foto: Sjaak Verboom